مفاهیم: رد پیوند چیست؟

دستگاه ایمنی بدن ما طوری طراحی شده است که با هر عامل خارجی مبارزه کند. سیستم دفاعی بدن تفاوت بین عوامل عفونی چون باکتری یا ویروس، جسم خارجی یا عضو پیوندی را درک نمی‌کند و با همه آن‌ها به مقابله بر خواهد خواست.

مسئله مبارزه با رد پیوند از چالش‌های اولیه پیوند اعضا بوده است. در اولین پیوند موفقیت‌آمیز کلیه بین دو برادر دوقلوی همسان در سال ۱۹۵۴ در دانشگاه هاروارد آمریکا انجام شد، به علت هم‌خوانی نسجی این دو برادر نیاز به داروهای ضد رد پیوند نبود. بعدها که پیوند کلیه میان دهنده‌ها و گیرنده‌های غیر همخوان نیز انجام شد، به علت رد پیوند موفقیت بسیار اندک بود.

 در دهه ۶۰ برای جلوگیری از رد پیوند از پرتوتابی به همه بدن (رادیاسیون) یا داروهای استروئیدی (کورتون) استفاده می‌شد. میزان رد پیوند در آن دهه در حدود ۸۰ درصد و میزان موفقیت پیوند رد بهترین حالت ۶۰ درصد بود. امروزه باوجود داروهای جدید ضد رد پیوند میزان رد پیوند کلیه به حدود ۱۰ درصد و میزان موفقیت آن به بالاتر از ۹۰ درصد رسیده است. در مورد پیوند بقیه اعضا نیز رد پیوند کاهش و موفقیت پیوند افزایش یافته است.

امروزه دیگر رد پیوند به‌ندرت باعث عدم موفقیت پیوند می‌شود و بسیار از موارد رد پیوند قابل‌درمان و برگشت‌پذیر هستند.

رد پیوند ازلحاظ زمانی به سه حالت فوق حاد، حاد و مزمن تقسیم می‌شود.

رد پیوند فوق حاد معمولاً به‌طور فوری یا چند دقیقه بعد از پیوند اتفاق می‌افتد. امروزه با توجه به انجام آزمایش‌های تطابق نسجی بین دهنده و گیرنده که قبل از پیوند انجام می‌شود، این حالت رد پیوند بسیار نادر است.

رد پیوند حاد معمولاً چند روز تا چند ماه بعد از پیوند رخ می‌دهد. کشف داروهای جدید باعث کاهش میزان رد پیوند و درمان موفقیت‌آمیز آن شده است.

رد پیوند مزمن معمولاً چند سال بعد از پیوند رخ می‌دهد. متأسفانه داروهای جدید رد پیوند روی این نوع رد پیوند چندان اثری ندارند. رد پیوند مزمن معمولاً به نارسایی عضو و نیاز به پیوند مجدد منتهی می‌شود.

رد پیوند ازلحاظ فرایند دخیل در آن به دو نوع رد پیوند سلولی و رد پیوند بر اثر پادتن‌ها (آنتی‌بادی‌ها)‌ تقسیم می‌شود.

در رد پیوند سلولی، سلول‌های دفاعی بدن نظیر لنفوسیت‌ها به داخل عضو وارد می‌شوند و اقدام به تخریب بافتی می‌کنند. داروهای جدید ضد رد پیوند در درمان این نوع بسیار مؤثر هستند، به‌طوری‌که این نوع رد پیوند به‌خوبی قابل‌درمان است و به‌ندرت منجر به نارسایی عضوی می‌شود.

ولی باید توجه داشت که هر بار که عضو دچار رد پیوند سلولی می‌شود، مقداری تخریب بافتی به‌جای می‌ماند، بنابراین با هر بار رد پیوند، در مقایسه با عضوی که رد پیوند ندارد، کارکرد عضو اندکی کاهش می‌یابد.

در رد پیوند به علت پادتن‌ها، تخریب بافت به علت اثر پادتن‌ها است. پادتن نوعی پروتئین است که به‌وسیله لنفوسیت‌های B بر ضد بافت غریبه یعنی عضو پیوندی ترشح شده است. این پادتن‌ها به عضو متصل شده و منجر به فعال شدن دستگاه ایمنی بر ضد عضو پیوندی می‌شوند. باید توجه داشت که درمان این نوع رد پیوند مشکل است و در صورت بروز آن امکان برگشت کارکرد عضو به حالت قبل از رد پیوند کاهش می‌یابد. امید می‌رود با کشف داروهای جدید بتوان جلوی این نوع رد پیوند را گرفت یا آن را با موفقیت بیشتری درمان کرد.

ازآنجاکه رد پیوند عضو پیوندی را تهدید می‌کند، لازم است که تیم پزشکی به‌طور مرتب و دقیق فرد را ازلحاظ این عارضه مورد ارزیابی قرار دهند. رد پیوند در سال اول پس از پیوند شایع‌تر است؛ بنابراین در سال اول بیمار باید میزان بیشتر داروهای ضد رد پیوند را مصرف کند. بعد از سال اول نیاز به این داروها کمتر می‌شود، اما از بین نمی‌رود؛ بنابراین بیماران باید تا آخر عمر این داروها را مصرف کند و تحت نظر پزشک باشند.

مصرف طولانی‌مدت داروهای ضد رد پیوند بدون عارضه نیست و لازم است که پزشکان به‌طور مرتب بیمار را ازلحاظ این عوارض نیز ارزیابی کنند. از عوارض شایع داروهای ضد رد پیوند، می‌توان به فشارخون بالا، دیابت و بالا رفتن چربی خون اشاره کرد.

مسئله مهم دیگر هزینه این داروهاست؛ اما باید توجه داشت باوجوداین مسائل، پیوند عضو همچنان از جنبه‌های گوناگون به نفع فرد بیمار و جامعه است.

*جراح پیوند و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران